Pojęcie, rodzaje oraz sposób ustanowienia prokury.
Prokura to klasyczna instytucja prawa handlowego, uregulowana w Kodeksie cywilnym (dalej: „k.c.”). Jest to rodzaj przedstawicielstwa, a ściślej rzecz ujmując – pełnomocnictwa, które może ustanowić wyłącznie przedsiębiorca.
Przepisy prawa zapewniają wyjątkowo szeroki ustawowo określony zakres uprawnień przysługujących prokurentowi. W myśl art. 1091 § 1 k.c. prokura obejmuje bowiem umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych. Jedyne ograniczenie ma charakter przedmiotowy – prokura dotyczy wyłącznie czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, z wyłączeniem m.in. prawa do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości, które to ograniczenia wypływają wprost z przepisów ogólnych Kodeksu spółek handlowych dotyczących reprezentacji spółek (por. np. przepis art. 228 k.s.h.). Dodatkowo wskazać należy, iż Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 listopada 2003 roku (sygn. akt: I KZP 28/03) przyjął, że prokurent może dokonywać za przedsiębiorcę czynności procesowych w postępowaniu karnym. Przyjmuje się także, ze prokurent może występować w imieniu i na rzecz przedsiębiorcy w postępowaniu podatkowym. Dla prawa działania prokurenta nie jest nadto istotne, czy dana czynność jest czynnością zwykłego zarządu, czy czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Uprawnienia prokurenta dotyczą czynności prawnych, faktycznych i procesowych.
Przepis art. 1091 k.c. wprowadza nadto dwa kryteria limitujące krąg osób uprawnionych do udzielenia prokury. Po pierwsze, muszą to być przedsiębiorcy, po drugie, muszą podlegać wpisowi do rejestru przedsiębiorców, których katalog zawiera art. 36 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym.
Zakres prokury wynika zatem wprost z Kodeksu cywilnego, a mocodawca nie może jej ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Jakiekolwiek ograniczenia będą skuteczne wyłącznie w relacji mocodawca – prokurent i mogą prowadzić do odpowiedzialności odszkodowawczej prokurenta, jednak dokonane przez niego czynności w imieniu przedsiębiorcy – mocodawcy pozostaną ważne i skuteczne. Jedyny wyjątek dopuszczający skuteczne w obrocie (względem osób trzecich) ograniczenie prokury zawiera art. 1095 k.c., pozwalający na ustanowienie prokury oddziałowej oraz art. 1094 k.c. dający przedsiębiorcy możliwość ustanowienia prokury łącznej, kiedy to żaden z prokurentów samodzielnie nie będzie mógł dokonywać żadnej czynności prawnej (wymagane jest ich współdziałanie, chyba że mocodawca inaczej ukształtuje zakres prokury łącznej), co jednak nie jest przedmiotem rozważań niniejszego artykułu.
Problem reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Wątpliwości budzić może problem reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez prokurenta w sytuacji, gdy w spółce przewidziana została – w przypadku zarządu wieloosobowego – wyłącznie jej łączna reprezentacja (umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w zakresie reprezentowania spółki i obowiązuje regulacja ustawowa, zgodnie z którą do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem, lub umowa spółki zawiera inne postanowienia, z których wynika wyłącznie jej łączna reprezentacja).
W związku z powyższym może pojawić się pytanie, czy przy takim ukształtowaniu reprezentacji, reprezentacja spółki wyłącznie przez prokurenta samoistnego (jednoosobowo) będzie ważna i skuteczna.
Przepis art. 205 § 3 Kodeksu spółek handlowych (dalej: „k.s.h.”) stanowi, iż przepisy stanowiące o reprezentacji spółki nie wyłączają ustanowienia prokury jednoosobowej i nie ograniczają praw prokurentów wynikających z przepisów o prokurze. Przyjęty zatem w spółce sposób reprezentacji wydaje się nie powinien mieć wpływu na ustanowienie prokury. Niezależnie zatem od obowiązującego w spółce sposobu jej reprezentowania, czy to wynikającego z umowy (por. art. 205 § 1 zd. 1 k.s.h.), czy wynikającego z ustawy (vide art. 205 § 2 in fine k.s.h.), ustanowieni prokurenci reprezentują spółkę zgodnie z przepisami o prokurze, z ograniczeniami wyłącznie z nich wypływającymi.
Odmienne stanowisko przyjął natomiast Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 kwietnia 2001 roku (sygn. akt: III CZP 6/01), że dopuszczalnym jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że będzie ona mogła działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki. Podobnie istniał pogląd, wedle którego, jeżeli w spółce obowiązuje zasada reprezentacji łącznej konieczne jest zawsze współdziałanie co najmniej dwóch prokurentów, nawet wówczas, gdy osobom tym udzielono prokury jednoosobowej.
Pojawiające się w orzecznictwie rozbieżności co do wykładni przepisów o prokurze, a w konsekwencji wydawanie rozbieżnych orzeczeń co do możliwości wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym tzw. prokury łącznej niewłaściwej, skłoniły Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do wystąpienia z wnioskiem o rozstrzygnięcie przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego rozbieżności w wykładni prawa występującej w orzecznictwie sądów powszechnych w opisanym zakresie. W odpowiedzi, w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 roku (sygn. akt: III CZP 34/14) przyjęto, że niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.
Reasumując, realizując prokurę jednoosobową, prokurent władny jest dokonywać, oczywiście w granicach prokury, czynności w imieniu spółki samodzielnie, natomiast członek zarządu – przy przyjęciu reprezentacji łącznej – jest obowiązany współdziałać z drugą osobą (np. prokurentem, jeżeli tak przyjęto w umowie spółki, albo gdy przyjęto kodeksowy sposób reprezentacji spółki wynikający z art. 205 § 1 zd. 2 k.s.h.). Reprezentacja mieszana ogranicza zatem samodzielność działania wyłącznie członka zarządu, a nie prokurenta samoistnego (ten może działać albo jednoosobowo).
Data publikacji: 15 lipiec 2015, autor: Joanna Musiał – Adwokat
