Skarga kasacyjna KPC do Sądu Najwyższego – kiedy przysługuje?

Na gruncie przepisów postępowania cywilnego skarga kasacyjna stanowi nadzwyczajny środek zaskarżenia. Przysługuje bowiem od prawomocnego orzeczenia, które co do zasady podlega już wykonaniu, wydanego przez sąd odwoławczy na skutek rozpatrzenia sprawy w toku postępowania dwuinstancyjnego.

Na wstępie wskazać należy, że Sąd Najwyższy nie jest trzecią instancją a skarga kasacyjna nie jest środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie.

Kiedy można wnieść skargę kasacyjną KPC?

Skarga kasacyjna jako środek zaskarżenia ma charakter wyjątkowy, co przejawia się tym, że jedynie określone przedmiotowo sprawy np. ze względu na wartość przedmiotu sporu, mogą kwalifikować się do zaskarżenia w drodze skargi kasacyjnej. Istnieją pewne wymagania, które warunkują możliwość skutecznego doprowadzenia do jej rozpoznania.

Ze względu na swój charakter skarga kasacyjna służy przeprowadzeniu kontroli prawidłowości stosowania prawa, a jej założeniem jest głównie realizacja interesu publicznego mającego na celu zachowanie jednolitości orzecznictwa przy dokonywaniu wykładni przepisów prawa materialnego oraz kontrola i eliminacja orzeczeń wydanych wskutek rażących uchybień proceduralnych przy rozpoznaniu sprawy, które miały wpływ na jej ostateczny wynik.

Skarga kasacyjna stanowi zatem nadzwyczajny środek zaskarżenia zmaterializowany w postaci pisma procesowego, w którym strona, która nie zgadza się z prawomocnym orzeczeniem sądu drugiej instancji, podważa prawidłowość rozstrzygnięcia poprzez zgłoszenie istotnego naruszenia przepisów proceduralnych przy rozpoznawaniu sprawy bądź błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania regulacji prawa materialnego.

Kto wnosi skargę kasacyjną?

Wspomnieć należy, że skargę kasacyjną może wnieść również Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich lub Rzecznik Praw Dziecka, w zakresie, w jakim orzeczenie nie zostało objęte skargą kasacyjną strony postępowania a wymagają tego względy związane z realizacją interesu publicznego.

Skarga kasacyjna stanowi wobec tego nadzwyczajny środek zaskarżenia, którego rozpoznanie przez Sąd Najwyższy nie leży wyłącznie w interesie skarżącego, lecz musi być implikowane istnieniem ważnego interesu publicznego przejawiającym się w potrzebie zapewnienia jednolitej wykładni i stosowania prawa (art. 183 ust. 1 Konstytucji RP).

Dopuszczalność skargi kasacyjnej, podobnie jak innych środków zaskarżenia, uzależniona jest od wykazania przez skarżącego interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia, który uwarunkowany jest wykazaniem pokrzywdzenia tym orzeczeniem (gravamen). Ocena pokrzywdzenia, stanowiącego warunek dopuszczalności zaskarżenia, musi poprzedzać badanie zasadności środka zaskarżenia.

W sposób ogólny wskazać należy, że skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnego wyroku sądu II Instancji, jak również postanowienia sądu w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie. Dotyczy ona zatem wyłącznie orzeczeń kończących postępowanie w sprawie.

Kiedy orzeczenie kończy postępowanie w sprawie

W odniesieniu do wyroku sądu II Instancji zwrot „kończący postępowanie w sprawie” oznacza, że skarga kasacyjna nie przysługuje od wyroku sądu drugiej instancji, którym uchylono zaskarżony wyrok i przekazano sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Skarga kasacyjna może być wniesiona tylko w razie umorzenia postanowieniem całego postępowania. Postanowieniem w przedmiocie odrzucenia pozwu kończącym postępowanie w sprawie jest orzeczenie oddalające zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji odrzucające pozew, orzeczenie zmieniające postanowienie sądu pierwszej instancji oddalające na podstawie art. 222 k.p.c. zarzut, którego uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu, a także orzeczenie wydane w wyniku uwzględnienia apelacji, mocą którego uchylono zaskarżony wyrok i pozew odrzucono.

W przypadku orzeczeń, których przedmiotem rozstrzygnięcia są zarówno roszczenia rozpoznawane w trybie procesowym, jak i żądania należące do trybu nieprocesowego, podlegają one samodzielnemu zaskarżeniu skargą kasacyjną, jeżeli dopuszczają je przepisy regulujące właściwy dla tego przedmiotu sprawy tryb postępowania.

Mając na uwadze wspomniane ograniczenia przedmiotowe, w tym „kwotowe” związane z możliwością złożenia skargi kasacyjnej, ustawodawca przewidział przesłanki wyłączające możliwość wniesienia skargi kasacyjnej w określonych przypadkach tj. przy sprawach majątkowych o wartości przedmiotu zaskarżenia niższej niż 50.000 zł., a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych niższej niż 10.000 zł.

Pomimo wskazanego ograniczenia wskazać trzeba, że niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia skarga kasacyjna przysługuje w sprawach o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.

Ustawodawca w przepisach szczególnych przewidział bądź wyłączenie możliwości wniesienia skargi kasacyjnej, bądź też możliwość wniesienia takiej skargi bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia, w każdym przypadku ze względu na specyfikę sprawy należałoby zatem zweryfikować dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej.

Przykładowo: od orzeczenia sądu drugiej instancji w sprawach z zakresu ochrony konkurencji, w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, w sprawach z zakresu regulacji energetyki, z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty, z zakresu regulacji transportu kolejowego oraz z zakresu regulacji rynku wodno-kanalizacyjnego, skarga kasacyjna przysługuje bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia.

Zakaz wniesienia skargi kasacyjnej

Możliwość złożenia skargi kasacyjnej została wyłączona w sprawach:

1) o rozwód, o separację, o alimenty, o czynsz najmu lub dzierżawy oraz o naruszenie posiadania;
2) dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent;
3) rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym.

Niedopuszczalna jest także skarga kasacyjna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa lub orzekającego unieważnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński. Skarga kasacyjna jest wyłączona również w sprawach, w których powództwo oddalono na podstawie art. 191¹ k.p.c. (oczywista bezzasadność powództwa).

W postępowaniu nieprocesowym zasadą jest przysługiwanie skargi kasacyjnej w sprawach z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego. Wyłączenia od tej zasady zawarte zostały w art. 519¹ §4 k.p.c. Spośród spraw z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli skarga kasacyjna przysługuje w enumeratywnie wymienionych sprawach o przysposobienie oraz o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, chyba że wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 150 000 zł.

Jak wygląda procedura i jakie są wymagania skargi kasacyjnej?

Skargę kasacyjną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, czyli do sądu
II Instancji, w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem stronie skarżącej.

Skarga kasacyjna podlega opłacie, która w sprawach majątkowych wynosi – analogicznie jak w przypadku opłaty od apelacji – 5% od wartości przedmiotu zaskarżenia. Istotnym wymogiem formalnym dotyczącym sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej jest przymus adwokacko-radcowski, co oznacza, że skarga kasacyjna wymaga sporządzenia oraz podpisania przez radcę prawnego lub adwokata. W konsekwencji zdolność strony do podejmowania przez nią osobiście i samodzielnie czynności procesowych, czyli jej zdolność postulacyjna, jest w postępowaniu kasacyjnym wyłączona.

Obowiązek sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika uzasadnia charakter skargi oraz związane z nią wymogi, które zostaną przedstawione poniżej, a z których wynika, że sporządzenie skargi kasacyjnej wymaga nie tylko znajomości samych przepisów prawa, ale również doświadczenia i wiedzy dotyczącej sposobu stosowania, wykładni przepisów oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie prawa materialnego, jak i dogłębnej znajomości przepisów związanych z regułami i przebiegiem postępowania przed sądem.

Jakie zarzuty podnosić w skardze kasacyjnej KPC?

Oprócz wskazanych ograniczeń dotyczących przedmiotu spraw, ze względu przede wszystkim na wartość przedmiotu zaskarżenia, co do których może zostać złożona skarga kasacyjna, ustawodawca wskazał również dodatkowe wymagania, stanowiące jednocześnie ograniczenia, dotyczące zgłaszania i konstrukcji zarzutów (podstaw skargi), które mogą być kierowane względem zaskarżonego orzeczenia sądu II Instancji.

Ustawodawca wskazał, że podstawą skargi kasacyjnej mogą być jedynie zarzuty dotyczące:

1) naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub
2) naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

W związku z przywołanymi podstawami zarzutów skargi kasacyjnej dodatkowo istotnym jest pod względem formalnym prawidłowe skonstruowanie zgłoszonego zarzutu, co w przypadku naruszenia prawa materialnego wymaga wskazania, że doszło do błędnej wykładni określonego przepisu prawa bądź też, że przepis prawa został niewłaściwie zastosowany w ustalonych przez sąd okolicznościach faktycznych sprawy. Koniecznym jest, aby zarzut precyzyjnie wskazywał przepis prawa materialnego, którego dotyczy błędna wykładnia bądź niewłaściwe zastosowanie.

W przypadku zarzutu dotyczącego naruszenia prawa procesowego również wymagane jest  skonkretyzowanie przepisu, który został naruszony oraz wykazanie, że zarzucane uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy, czyli na końcowe rozstrzygnięcie.

Zauważenia przy tym wymaga, że istotnym ograniczeniem skargi kasacyjnej jest brak możliwości zgłaszania zarzutów dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów. W tym względzie postępowanie kasacyjne istotnie różni się od postępowania apelacyjnego. Stanowi to zredukowanie możliwych do zgłoszenia zarzutów w istotnym zakresie, w jakim to ocena zgromadzonych dowodów i dokonane na podstawie tej oceny ustalenia faktyczne prowadzą sąd do wydania określonego rozstrzygnięcia.

Zasada ta oznacza, że skarżący nie może kwestionować oceny dowodów dokonanej przez sąd II Instancji oraz wywiedzionych na jej podstawie ustaleń stanu faktycznego sprawy. W tym też przejawia się „wyjątkowość” skargi kasacyjnej, która nie służy ponownemu rozpoznaniu całości sprawy, ocenie materiału dowodowego, wywodzeniu faktów, a wyłącznie kontroli prawidłowości stosowania przepisów postępowania w toku rozpoznania sprawy i zastosowania przepisów prawa materialnego. W tym uwidacznia się też cel postępowania kasacyjnego – nadzór nad jednolitością stosowania przepisów prawa, eliminowanie orzeczeń dotkniętych istotnymi wadami proceduralnymi, które ze względu na interes publiczny powinny być korygowane celem zapewnienia jednolitości i tym samym stabilności prawa. Ponadto w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów.

Każda z podstaw (zarzutów) kasacyjnych powinna być uzasadniona w sposób jasny, rzeczowy, zawierający argumentację prawną mającą na celu wykazanie zasadności zgłoszonych naruszeń prawa. Wymaganie precyzyjnego formułowania podstaw skargi kasacyjnej wynika z niemożności samodzielnej konkretyzacji przez Sąd Najwyższy postawionych przez skarżącego zarzutów.

Kiedy przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania jest uzasadnione?

Kolejnym nieodzownym, a nawet pierwszorzędnym, elementem skargi kasacyjnej jest wskazanie przesłanki uzasadniającej przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. W tym zakresie wymagany jest wniosek skarżącego z powołaniem na konkretną przesłankę ustawową oraz jego uzasadnienie. Celem tego wymogu jest wykazanie, że rozpoznanie skargi kasacyjnej będzie prowadzić do realizacji publicznoprawnych funkcji skargi kasacyjnej.

Ustawodawca wskazał cztery przesłanki, które mogą stanowić podstawę przyjęcia do rozpoznania:

1) występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego,

2) potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,

3) zachodzi nieważność postępowania,

4) skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

Pierwsza z przesłanek dotycząca istotnego zagadnienia prawnego powinna materializować się w przedstawieniu problemu prawnego, który należy odnieść do konkretnego przepisu prawnego i sformułować odpowiednio umotywowany wniosek wykazujący potrzebę wyjaśnienia tego problemu prawnego i to nie tylko na potrzeby rozpoznawanej sprawy, lecz także służący rozpoznaniu innych, podobnych spraw. W tym przejawia się cel publiczny skargi kasacyjnej. Ten problem – zagadnienie prawne oczywiście musi być sformułowane w granicach zaskarżenia i podstaw kasacyjnych.

Przesłanka dotycząca potrzeby wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, wymaga wykazania, iż określony przepis prawa, który budzi poważne wątpliwości, nie doczekał się dotychczas wykładni albo niejednolita wykładnia wywołuje rozbieżności w orzecznictwie w odniesieniu do podobnych stanów faktycznych. Rozbieżności w orzecznictwie należy przedstawić na tle nie tylko jednej sprawy, ale powinny one obejmować różne sprawy, w których sądy wyraziły różne oceny, sposoby wykładni przepisów prawnych. Również w tym przypadku wymagane jest przedstawienie argumentacji prawnej potwierdzającej i uzasadniającej występowanie wątpliwości interpretacyjnych dotyczących określonych przepisów.

W odniesieniu do przesłanki dotyczącej nieważności postępowania należy z kolei wykazać, co powoduje nieważność postępowania przed sądem drugiej instancji. W tym zakresie zauważenia wymaga, że w granicach zaskarżenia Sąd Najwyższy powinien z urzędu wziąć pod uwagę i rozpatrzyć wystąpienie przesłanki prowadzącej do nieważności postępowania przed sądem drugiej instancji.

Przesłanka dotycząca oczywistej zasadności skargi kasacyjnej wymaga wykazania niewątpliwej, widocznej na pierwszy rzut oka (prima facie), bez konieczności głębszej analizy, sprzeczności wyroku z przepisami prawa niepodlegającymi różnej wykładni. Obowiązkiem skarżącego jest wyczerpujące przedstawienie podstaw i argumentacji potwierdzających wystąpienie tej przesłanki. Uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej w tym przypadku powinno wykazywać w sposób jasny i jednoznaczny rażące naruszenie prawa w rozpoznaniu sprawy skutkujące tym, że pozostaje ona w sposób oczywisty zasadna. Oczywista zasadność skargi powinna być wykazana z uwzględnieniem tego, że w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów oraz Sąd Najwyższy jest zaś związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, a podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.

Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienie podlega rozstrzygnięciu na etapie tzw. przedsądu. Dopiero po pozytywnej ocenie wystąpienia przesłanki przyjęcia skargi do rozpoznania następuje właściwe rozpatrzenie sprawy obejmujące podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie.

Czy skarga kasacyjna i kasacja to to samo?

Warto również zwrócić uwagę na to, że występujące w powszechnym obiegu pojęcia „skarga kasacyjna” i „kasacja” nie są tożsame, bowiem obejmują różne środki zaskarżenia.

„Skarga kasacyjna” dotyczy spraw cywilnych, natomiast „kasacja” – spraw karnych. Kasacja w sprawach karnych to nadzwyczajny środek zaskarżenia od prawomocnych wyroków sądu odwoławczego. Zarówno skarga kasacyjna jak i kasacja są rozpoznawane przez Sąd Najwyższy.

W sytuacji, w której sprawa ze względu na swój przedmiot, wartość kwalifikuje się do sporządzenia skargi kasacyjnej, to następnie pozostaje trudne zadanie, jakim jest doprowadzenie do rozpoznania skargi kasacyjnej, czyli ustalenie i wykazanie przed Sądem Najwyższym przesłanki uzasadniającej wniosek o przyjęcie jej do rozpoznania, jak również sformułowanie zarzutów kasacyjnych stanowiących podstawę do uchylenia bądź zmiany zaskarżonego orzeczenia sądu II Instancji. Istotą skargi kasacyjnej jest kontrola orzeczeń sądów II Instancji jedynie w sytuacji najistotniejszych uchybień dotyczących sposobu procedowania sprawy i stosowania przepisów prawa materialnego, dodatkowo wyłącznie przy uwzględnieniu, że uzasadnia to funkcja publicznoprawna skargi kasacyjnej. Rolą Sądu nie jest korygowanie ewentualnych błędów w zakresie stosowania czy wykładni prawa w każdej indywidualnej sprawie, a tylko w takiej, w której istnieją dodatkowe względy uzasadniające rozpoznanie sprawy w ramach procedury nadzwyczajnej, jaką jest postępowanie kasacyjne.

Uwzględniając przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu przed Sądem Najwyższym, konieczne jest zlecenie przygotowania skargi kasacyjnej profesjonalnemu pełnomocnikowi, posiadającemu doświadczenie w sporządzaniu tego rodzaju środków zaskarżenia. 

Pomimo, że skarga kasacyjna obwarowana jest szeregiem wymogów formalnych, co może powodować zniechęcenie do wnoszenia tego środka zaskarżenia, to jednak w konkretnej sprawie może okazać się, że istnieją uzasadnione podstawy dające znaczne szanse na korzystne rozstrzygnięcie, w konsekwencji uchylenie błędnego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Zachęcamy do kontaktu w przypadku dodatkowych pytań.
https://kkplegal.pl/uslugi/zamowienia-publiczne/ 

Adam Kawka

radca prawny